Հայաստանում վառելիքաէներգետիկ գները տնտեսությանը չեն արձագանքում և կառավարությունը դրանց համար երբևէ տնտեսական լուրջ հիմնավորումներ չի տվել։ Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում այս տեսակետը հայտնեց տնտեսագետ, Աուդիտորների պալատի նախագահ Նաիրի Սարգսյանը` անդրադառնալով դիզվառելիքի գնաճի տնտեսական հիմնավորմանն ու վառելիքի ներկրման լոգիստիկ խնդիրներին։
2023թ. հունվարին 2022թ. դեկտեմբերի համեմատ հանրապետությունում արձանագրվել է բենզինի և դիզելային վառելիքի՝ համապատասխանաբար 12.5% և 2.9% գնանկում, իսկ 2022թ. հունվարի համեմատ՝ բենզինի 23.9% գնանկում և դիզելային վառելիքի 11.0% գնաճ:
«Իշխանությունները գնաճը պատճառաբանում են միջազգային շուկաներում առկա գների փոփոխությամբ, ինչը չէր կարող ազդեցություն չունենալ հայաստանյան շուկայի վրա։ Բայց դա իրականությանը չի համապատասխանում, որովհետև նավթի մեկ բարելի գնի բարձրացումը մեկ լիտր վառելիքի ինքնարժեքի մեջ տեսակարար կշռի առումով մեծ ցուցանիշ չի կազմում, կարող է ընդամենը տատանվել 1-2 տոկոսի միջակայքում։ Այսինքն`միջազգային շուկայում կտրուկ տատանումներ չեն արձանագրվում»,– ասաց Սարգսյանը։
Նրա դիտարկմամբ` դիզվառելիքի գնաճի օբյեկտիվ պատճառ կարող են լինել ներկրման խոչընդոտները, որոնց արդյունքում կարող է առաջանալ որոշակի դեֆիցիտ։ Եթե առաջարկը շուկայում նվազում է, իսկ պահանջարկը մնում է կայուն, ապա բնական է, որ կարող են լինել թանկացումներ։ Բացի դրանից, երբ իրականացվում է հարկային պալանավորում կամ ընդունվում է բյուջեի մասին օրենքը, դրանից հետո ՊԵԿ–ի վրա դրվում է հավաքագրման ժամանակացույց, թե որ ամսում որքան անհրաժեշտ գումարի քանակ կա, որն անպայման պետք է ապահովվի։
«Գների փոփոխությունն ունի երկու հիմնական շահառու` առաջինը, բնականաբար, այդ ոլորտում ընդգրկված և վառելիքի բիզնեսով զբաղվող ընկերություններն են, որոնց մոտ թանկացումն ապահովում է շահութաբերություն, իսկ երկրորդ շահառուն պետությունն է, քանի որ գների թանկացումն ուղիղ համեմատական է հարկերի ավելացման հետ, ինչն անմիջապես բերում է ավելացված արժեքի հարկի ավելի մեծ ծավալների հավաքագրման, իսկ տարեվերջում կբերի արդեն շահութահարկի տեսքով հարկերի զգալի հավաքագրման»,– նշեց մեր զրուցակիցը։
Անդրադառնալով այն հարցին, որ դեռևս փետրվարի 9-ին էկոնոմիկայի նախարար Քերոբյանը հայտարարել էր, թե հայ տնտեսվարողները դիզվառելիքի ներմուծման խնդրի առաջ են կանգնել ռուսական նավթամթերքի նկատմամբ արևմտյան սանկցիաների պատճառով, ու եթե անխափան մատակարարման խնդիրը չլուծվի, հայաստանյան շուկայում գներն ամենայն հավանականությամբ կբարձրանան, Սարգսյանն ընդգծեց, որ Քերոբյանն ընդհանրապես չի հասկանում, թե ինչպիսի մեսիջներ պետք է տա տնտեսավարողներին։
Փորձել են անօրինական եղանակով 122 տոննա վառելիք ներմուծել Հայաստան. ՊԵԿ–ը կանխել է
«Էկոնոմիկայի նախարարը նախևառաջ պետք է խնդրին լուծում տար։ Կարող էին, օրինակ, ականջալուր լինել փորձագիտական հանրույթի, բիզնես միջավայրի կանխատեսումներին ու գնահատականներին։ Կառավարության գործառույթն այդ կանխատեսումներին ադեկվատ արձագանքելն է և գնաճի դեմ պայքարում հրատապ միջոցներ կիրառելը։ Եթե դրա փոխարեն տնտեսվարողներին տալիս են միայն մեսիջներ, ապա դա շատ վատ է, որովհետև նույն հաջողությամբ արդեն իսկ պլանավորված հարկային հավաքագրումները չկատարելու համար այլ պատճառներ են հորինում»,– ասաց Սարգսյանը։
Նրա պնդմամբ` այդ մեսիջները նետում են շուկա, որպեսզի դիզվառելիքի գարնանային թանկացումը նախօրոք արդարացնելու հող նախապատրաստեն։
Անդրադառնալով վառելիքը Հայաստան տեղափոխելու այլընտրանքային տարբերակին, մասնավորապես՝ Իրանից ներկրման ծավալները մեծացնելու հարցին, տնտեսագետն ընդգծեց, որ կառավարությունը նախապես պետք է մշակեր շուկաների դիվերսիֆիկացման փաթեթ։
«Եթե կա մտավախություն ռուսական վառելիքը ներկրելու առնչությամբ, ապա անմիջապես պետք է Իրանի հետ բանակցությունները շարունակվեն։ Դրա համար անհրաժեշտ է հավելյալ աշխատանք կատարել ներկրումն արագ և անցնցում իրականացնելու համար, առավել ևս, որ հիմա գյուղատնտեսական աշխատանքների ակտիվ ժամանակահատվածն է մեկնարկում։ Ցավոք, կառավարությունն իրանական կողմի հետ պատշաճ չաշխատեց, և մենք հայտնվեցինք այս վիճակում»,– եզրակացրեց Սարգսյանը։
Նշենք, որ ՀՀ ՊԵԿ տվյալների համաձայն` ՌԴ–ից Հայաստան ներկրված նավթ–նավթամթերքի տարեկան ծավալը 2020թ–ին կազմել է 325 326, 2021-ին` 346 962, 2022-ի առաջին կիսամյակում` 180 582 տոննա։ Երկրորդ տեղում Իրանն է, որտեղից ներկրման ծավալները, սակայն, տարեցտարի նվազել են (2020թ–ին` 110 268 տ, 2021-ին` 77 140, 2022-ի առաջին կիսամյակում` 26 954տ)։
Հայաստանը վերջին տարիներին նավթամթերք է ներկրել նաև ԵՄ երկրներից, Եգիպտոսից, Հունաստանից ու այլ երկրներից, բայց անհամեմատ փոքր ծավալներով։
1
2
3
4
5
1
2
3
4
5
2
3
4
5
