Մեր զավակները պատվի ու լույսի զոհ են եղել, ձեր զավակները նողկանքի ու դժողքի զոհեր են լինելու. Կարին Տոնոյան
BlogԳնացել են պայմանագրային, կամավոր ծառայության եւ որևէ պայմանագիր չկա, ողբալի կառավարություն....․ Կարին Տոնոյան
---------------------------------------------
Օրերս ներկայացրինք մեր զրույցը Արցախի հերոս Մենուա Հովհաննիսյանի մոր, «Հայ ասպետ» հիմնադրամի հիմնադիր տնօրեն, «Որդուս» ՀԿ նախագահ Կարին Տոնոյանի հետ։ Հարցազրույցի առաջին հատվածը լայն արձագանք է գտել: Այժմ ներկայացնում ենք մեր զրույցի երկրորդ հատվածը:
Տիկին Տոնոյան, պատերազմում զոհված տղաների ծնողները, ընտանիքի անդամները, պատերազմում հրաշքով ողջ մնացածները բազմաթիվ վկայություններ են բերում, որոնք փաստում են, որ մեղմ ասած, գործ ենք ունեցել դավաճանության հետ: Դուք տեղյա՞կ եք Ձեր որդու զոհվելու հանգամանքներին: Եւ ի՞նչ էր պատմում Մենուան, երբ Ձեզ հետ հեռախոսազրույց էր ունենում պատերազմի առաջին օրերին:
-Իմ որդին կամավոր էր, եւ արդեն սկսել էր ռազմական գործ ուսուցանել ռազմաճակատի ընկերներին՝ իրենց կամավորական խմբի մյուս անդամներին: Որդիս ջոկատի հրամանատար է եղել։ Նա որոշ ժամանակ ծառայել է մեր հատուկ զորաջոկատներում, բայց հետո դուրս եկավ, քանի որ իրեն դուր չեկան էնտեղի բարքերը։ Մենուան 2016 թվականից հետո հասկացել էր, որ պետք է զինվորական դառնա, թեեւ բարձրագույն կրթություն ուներ, բայց երբ կամավոր մասնակցեց քառօրյա մարտերին Հորադիզում, վերադարձավ եւ ասաց՝ ես գտել եմ իմ մասնագիտությունը, ես պետք է զինվորական լինեմ, ես պետք է փոխեմ մեր բանակը, ես պետք է այն ավելի լավը դարձնեմ։
Որդուս զոհվելու հանգամանքներին առանձնապես ծանոթ չեմ: Մինչ օրս չեմ զրուցել իր ընկերների հետ, ինձ համար դեռ հոգեբանական խնդիր է իրենց հետ հանդիպելը։ Այնտեղ իրենք շատ բան են տեսել, որովհետեւ դեպքից երկու օր առաջ որդիս զանգել էր մեր դպրոցի փոխտնօրենին, որի հետ ինքը շատ մտերիմ էր, որը նաեւ իր կնքահայրն է, ու ասել էր, որ այստեղ բաներ են կատարվում, գալիս են մեզ ասում, որ հողերը տված են, մի կռվեք, սրանք դավաճաններ են, ինքը ընդհանրապես չէր հայոհոյում, բայց այդ օրը անգամ հոհոյախառն ասել էր՝ էստեղ ուրիշ բաներ են կատարվում։ Ես լրագրողներին խորհուրդ կտայի գնալ, խոսել իրենց ընկերների հետ, հրամանատարի հետ, որը շարունակում է համագործակցել այս դավաճանական խունտայի հետ եւ մնում է երկրապահում։ Եթե արժանապատվություն ունեցող հրամանատար լիներ ինքը, պարզապես պետք է դուրս գար, իմ որդին, եթե ողջ լիներ հիմա, իրեն կվերացներ դրա համար, որ այդքանից հետո շարունակում է Նիկոլի հետ համագործակցել։
Ի՞նչ եք կարծում գործ ունենք դավաճանության, թե տգիտության հետ:
-Ի՞նչու եմ սրանց գործողությունները համարում դավաճանական: Տեսեք, նախորդ օրը, երբ որդիս ինձ հետ խոսեց, ասաց՝ մամ, ասում են՝ Գետաշենը վերցրել են, ճի՞շտ է, ասացի՝ Մեն, ասում են, տղաս, չգիտեմ։ Դե մենք, հիշում եք՝ ոնց էինք խանդավառվել, որ Գետաշեն են վերցրել։ Գետաշենը վերցրել էին թե չէ, թե իրենց խաբել էին, որ Գետաշենը վերցրել են, եւ իրենք գնում էին հետախուզական հատուկ օպերացիա կատարելու, որի ընթացքում էլ որդիս զոհվեց։ Օպերացիայից վերադառնալուց իրենք ադրբեջանական բավականին մեծ խմբի են հանդիպել, իրենք 10-11 հոգով են եղել, նրանք 100-ից ավելի եւ, բնականաբար, ուժերը չէր բավականացրել։ Կրակ հրահանգը ինքն է տվել, եւ ինքն է վերցրել իր վրա մարտը ու հենց ինքը զոհվել է առաջինը։ Ինձ համար շատ բաներ կան մութ։ Ես զանգել եմ, օպերացիայի ձեւավորմանը մասնակցել է նաև Քյոխը, Կարեն Ջալավյանը եւ ասել եմ, որ ես դեռ գալու եմ ձեզ հանդիպեմ, որովհետեւ ես շատ հարցերի պատասխաներ եմ ուզում լսել՝ ինչո՞ւ են եղել առանց զրահաբաճկոնների, ես տեսել եմ նկարները, որդիս զրահաբաճկոնով չի, էդ ով է եղել այդ հրամանատարը, որ թույլ է տվել, ի՞նչ է նշանակում թիկունք անցնել առանց պատրաստվածության, այսինքն՝ դա հարյուր տոկոսանոց մահ է եղել։ Առավել եւս իրենք շատ լավ գիտեին, որ այդ դիրքը վերցնելուց հրաժարվել էր պրոֆեսիոնալ հատուկ ջոկատը: Ես հիմա նախարարությունում եմ այդ հետաքննությունն անցկացնելու, արդյոք իրավունք կա, որ սիրողական մակարդակով նման գործողություն իրականացնեն: Չէ՞ որ կա նաեւ երկրորրդ վարկածը, որ հնարավոր է այդ մարդիկ, օրինակ, գերի ընկնեին, իրենք հատուկ ջոկատային չէին չէ իրականում, այսինքն սիրողական մակարդակով հատուկ ջոկատայինի օպերացիա կատարելը ո՞րն է։ Այս ամենը հուշում է, որ մեղմ ասած, ինչ-որ բան այն չի եղել:
Հարցում էի ուղարկել երկրապահ, որ ինչ պայմանով եք տարել, ՀՀ-ում ցանակացած կամավորական աշխատանք անգամ պայմանագրով պետք է լինի, բայց եկեք, տեսեք մեր զինվորները գնացել են պայմանագրային, կամավոր ծառայության եւ որևէ պայմանագիր չկա։ Սա հստակ խախտում է։ Ինչքան էլ ես գիտեմ, որ իմ որդուն դուք տարել եք իր կամքով, բայց մի ուրիշին գուցե բռնել տարել եք, դուք կարո՞ղ եք ապացուցել, ո՞ւր է ձեր պայմանագիրը, որ ինքը կամավոր է եկել, չէ՞ որ կամավորությունը պայմանագրային պետք է լինի կամ ինչ զենք-զինամթերք է ինքը ստացել, որեւէ թղթի կտոր կա՞, թե չկա։ Այսինքն՝ սա լավագույն ապացույցն է, որ խայտառակ վիճակ է եղել։ Հիմա ես նաեւ ՊՆ եմ հարցում կատարելու, որ տվեք մի փաստաթուղթ, որտեղ ամրագրված է, որ իմ որդուն զենք ու զրահ եք տվել, զրահաբաճկոն ստացել է, թե չի ստացել, չէ՞ որ դուք պետք է տայիք, որ ինքը վերադառնար, իրենից հետ էիք ուզելու։ Ուր է էդ թուղթը, ցույց տվեք ես տեսնեմ։
Չորս ամիս է Սասուն Միքայելյանն անհետ կորած էր, ասում են՝ ինչ-որ վիրավորում էր ստացել, խիստ կասկածում եմ, գուցե ինքն էր էդպես արել, որ գնա ապահով պառկի այնտեղ, եւ հիմա նիստ է անում, պատանի երկրապահների մասին է խոսում..... ձեզ ով է այլևս պատանի վստահելու.....դավաճանին ով է երեխա վստահում, միայն փորձեք....։ Կամ մայրը գալիս է, վիրավոր զավակի համար դեղի գումար չունի, նրանց բոլորի մայրերը սրտի հետ խնդիր ունեն, հիմնադրամից գումար են ուզում, որ դեղ գնեն, իսկ տականք էռատոն Ամերիկայում է իր ծննդյան օրը նշում։ Մենք արժանի ենք, մենք մեղավոր ենք, որ հենց առաջին օրը դուրս չեկանք ու իրենց ոտնատակ չտվեցինք։ «Որդուս» հիմնադրամը 50 սայլակ ու այլ պարագաներ կստանա արտասահմանից։ Իսկ ո՞ւր է պետությունը, ո՞ւր է հավաքված գումարը, ինչո՞ւ է եկել վիրավոր զինծառայողի ծնողն ու խնդրում, որ որդուն բուժում է պետք։ Որդեկորույս մայրը ինքնասպան է ուզում լինել, զինվորը դիրքում կանգնած ընկճված է, ուսուցիչը չի կարողանում աշակերտի աչքերին նայել.......հայ զինվորը ե՞րբ է կուչ եկել թուրքի առաջ, էս ո՞ւր հասցրեցիք դուք մեզ...... ձեր պատասխանը հազար անգամ ցավոտ է լինելու, չկասկածեք։
Ցավոք, կան մարդիկ, զոհերի հարազատներ, որ դառնում են իշխանության «զոհերը»: Ինչպե՞ս չընկնել թակարդը։
Կան այդ թակարդները, այն ծնղները, որ գնում են ծունկի են գալիս, Նիկոլի ձեռքն են համբուրում, ես չեմ ուզում որեւէ ծնողի մեղադրել, ես դրա իրավունքը չունեմ, դա իրենց խղճի գործն է։ Ինչպես իրենք են մտածում, որ ես սխալվում եմ, ես էլ մտածում եմ, որ իրենք են սխալվում։ Եվ ես, եւ իրենք ունենք այդ իրավունքը։ Եթե մենք ենք սխալվում, ուրեմն իրենք մեզ պետք է հաղթեն, մենք պետք է գնանք էստեղից, այսինքն՝ սա արդեն դաժան ներքին ճակատամարտ է։ Թումանյանն ասում էր՝ ներսից պետք է գա մեր փրկությունը, Իսահակյանն ասում էր՝ Հայաստանում զուգահեռ աճում է երկու սերունդ, եւ այդ սերունդները մի օր պետք է իրար կոկորդ կրծեն, եկել է այդ պահը, ուզեք-չուզեք իրար կոկորդ են կրծելու, եթե խելքի չգան ու չկրծեն դավաճանների կոկորդը։ Պատերազմը ծրագրված էր, զոհերով պետք է տային, որ իսկական պետարազմի տպավորություն թողներ։ Դե որ զոհերով պետք է լիներ, թող իրենց զավակներին զոհեին, գնացեք, մի օլիգարխի գտեք, որ զավակը զոհված է, գոնե միջին չինովնիկի գտեք, որ զավակը զոհված է, էլի զոհված է մանկավարժի, հասարակ գյուղացու, միջինից ոչ բարձր մարդկանց զավակները։ Եթե կա հակառակը, մեկ տոկոս չի կազմի։ Սա էլ լրագրողական հետանքնության նյութ է՝ այսքան զոհ ենք տվել, ո՞ւմ զավակներն են այդ զոհերը։
Բայց մի բան չմոռանաք հանկարծ՝ մեր զավակները պատվի ու լույսի զոհ են եղել, ձեր զավակները նողկանքի ու դժողքի զոհեր են լինելու.....
«Ճշմարտություն սերունդների համար»